ทำความรู้จักกับพานสินสอด และ พานพุ่มกับความหมายแฝงสุดลึกล้ำ

ทำความรู้จักกับพานสินสอด และ พานพุ่มกับความหมายแฝงสุดลึกล้ำ

          การจัดพานถือเป็นงานศิลปะง่ายๆ ที่เราสามารถพบเห็นได้ในชีวิตประจำวัน แต่กว่าจะออกมาเป็นพานที่งดงามได้นั้น ต้องใช้ความตั้งใจ ปราณีต เมียดละไมและความคิดสร้างสรรค์มากทีเดียว ซึ่งในบทความนี้ เราจะพาทุกท่านไปทำความรู้จักกับศิลปะการจัด “พานพุ่มดอกไม้สด” และ “พานสินสอด” ที่มีความสำคัญต่อวิถีชีวิตชาวไทยมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย

               เริ่มจากสิ่งที่ต้องมีแน่นอนในทุกการจัดพานอย่าง “พาน” อันเป็นฐานวางผลงานชิ้นเอก มีให้เลือกทั้งแบบก้นตื้น ก้นลึก มีวัสดุที่ใช้ทำหลากหลายแบบ ทั้งเงิน ทองเหลือง ทองแดงและอื่นๆอีกมากมาย เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย

สำหรับการจัดพานพุ่มมักนิยมใช้พานทรงกลมก้นลึก เพราะต้องรองรับทั้งความสูงกับน้ำหนักพาน เพื่อป้องกันไม่ให้พานยอดสูงโอนเอียงเสียสมดุลย์ ลักษณะโดดเด่นของพานพุ่ม คือ มีรูปทรงกลมปลายแหลมเหมือนดอกบัวหรือท่าพนมมือ สื่อความหมายถึงการสักการะบูชา   ประดับประดาด้วยดอกไม้มงคลตามความเชื่อ เช่น ดอกจำปา ดอกบานไม่รู้โรย ดอกพุด ดอกมะลิ เป็นต้น สามารถจำแนกได้ 2 ประเภทตามรูปแบบการจัด คือ พานพุ่มปักและพานพุ่มจัด นิยมใช้ในงานบุญต่างๆ จัดโต๊ะหมู่บูชาหรืองานเฉลิมฉลองต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง รวมถึงงานสำคัญใหญ่ๆของทางพระราชวังด้วย

อีกหนึ่งการจัดพานที่ยังคงได้รับความนิยมทุกยุคสมัย คงหนีไม่พ้น พานสินสอด ซึ่งดูจากชื่อหลายคนคงเดาได้แล้วว่า ต้องใช้ในงานมงคลสมรสแบบไทยๆ แน่นอน โดยพานสินสอดจะมีความแตกต่างจากพานพุ่มอย่างสิ้นเชิง เพราะนิยมใช้พานทรงแบนปละประดับตกแต่งดอกไม้รอบขอบพานแทน ส่วนบริเวณกลางพานจะใช้ใส่สินสอดและของมงคลต่างๆในพิธี โดยพานสินสอดประกอบไปด้วย พานขันหมากเอก พานขันหมากโทและพานรับขันหมาก ซึ่งรวมแล้ว มีไม่ต่ำกว่า 7 พาน ยิ่งญาติเยอะหรือมีฐานะมาก จำนวนพานและความยาวของขบวนขันหมากจะเพิ่มขึ้นด้วยเช่นกัน หากพานไหนที่มีทรัพย์สินมีค่ามาก จะมีการทำฝากรวยใบตองดอกไม้ยอดแหลมครอบเพื่อป้องกันโจรขันหมาก โดยจุดประสงค์ในการทำพานสินสอดนั้น เพื่ออวยพรให้ชีวิตรักของคู่บ่าวสาวราบรื่นและเป็นการแสดงให้เห็นว่า ฝ่ายชายมีฐานะมั่นคงสามารถดูแลฝ่ายหญิงได้นั่นเอง

               ทั้งหมดทั้งมวลนี้ เป็นเพียงงานฝีมือส่วนเล็กๆของศิลปะการจัดพานเท่านั้น ยังมีการจัดพานแบบอื่นๆที่เรายังไม่ได้กล่าวถึงอีกมากมาย เช่น การจัดพานไหว้ครู บายศรีสู่ขวัญ พานกฐิน พานพุ่มเงิน พานพุ่มทอง พานต้นเทียน เป็นต้น ซึ่งหากยกย่องให้การจัดพานเป็นศิลปะอันควรค่าต่อการอนุรักษ์ก็คงไม่ผิดนัก เนื่องจากการจัดพานอยู่คู่กับชาวไทยในทุกงานสำคัญของชีวิต การเรียนรู้และทำความรู้จักกับสิ่งที่มีคุณค่าเช่นนี้ จึงเป็นสิ่งที่ลูกหลานชาวไทยควรสืบสานต่อไป